Κατά την διάρκεια της προϊστορικής και της ιστορικής εποχής ο αθλητισμός και οι αγώνες βρίσκονται στο επίκεντρο της ζωής των αρχαίων Ελλήνων. Οι “αγώνες” είχαν ως αφετηρία την έμφυτη τάση του ανθρώπου να ξεπεράσει τα επιτεύγματα των άλλων ανθρώπων με ειρηνικά μέσα και να διακριθεί.
Για τους αρχαίους Έλληνες ο αγώνας δρόμου ήταν το σπουδαιότερο άθλημα. Ο Όμηρος μιλώντας για τον Αχιλλέα μας λέει ότι ήταν “πόδας ωκύς” (γρήγορος στα πόδια) και αξιολογεί αυτή την ικανότητα ως την πιο σημαντική από τις φυσικές αρετές.

Ακόμη στην αρχαία Ελλάδα, οι πολίτες χωρίζονταν σε “απόδρομους και δρομείς” με βάση των ικανοτήτων τους στο τρέξιμο.

Σύμφωνα με τη μυθολογία εκείνος που για πρώτη φορά εμπνεύστηκε την αθλητική αναμέτρηση ήταν ο Αέθλιος, ο πρώτος βασιλιάς της αρχαίας Ήλιδας, μιας ισχυρής πόλης-κράτους, κοντά στην Ολυμπία.

Η πόλη έγινε πλούσια από την παραμονή των αθλητών που προπονούνταν στο εκεί γυμνάσιο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Ο Αέθλιος είχε γιο τον ωραιότατο Ενδυμιώνα, ο οποίος έγινε κι αυτός βασιλιάς και κατά τον Παυσανία πρόσφερε την εξουσία ως έπαθλο σε όποιο από τα παιδιά του νικούσε σε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η απαρχή των αγώνων δρόμου ανάγεται στους μυθολογικούς χρόνους, για να κατανοήσουμε, δε , τη μεγάλη σημασία των αγώνων δρόμου στην αρχαία Ελλάδα, αρκεί να αναφέρουμε ότι κατά τους 14 πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες το μόνο επίσημο άθλημα ήταν ο αγώνας δρόμου, το “στάδιο’’ μήκους 192,27μ. Περίφημοι δρομείς της αρχαιότητας ήταν ο Αργέας, ο Φειδιππίδης, ο Ευχίδας, ο Λεωνίδας, ο Ρόδιος, κ.α.

Οι αρχαίοι ‘Ελληνες εύρισκαν πολλές ευκαιρίες για να τελέσουν αγώνες δρόμου. Έχουμε τους τέσσερες μεγάλους Πανελλήνιους Αγώνες, τα Πύθια, τα Ίσθμια, τα Νεμέα και τον κορυφαίο από όλους, τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Τα Πύθια τελούνταν στους Δελφούς προς τιμή του Απόλλωνα, τα Ίσθμια ήταν επιτάφιοι αγώνες σε ανάμνηση ενός αγοριού, του Μελικέρτη, που πνίγηκε με τη μητέρα του στη θάλασσα των Μεγάρων. Τα Νέμεα ήταν επίσης επιτάφιοι αγώνες προς τιμή του βρέφους Οφέλτη που πέθανε από δάγκωμα φιδιού και τα Ολύμπια που τελούνταν από το 776 π.Χ επίσημα στην Ολυμπία ήταν αφιερωμένα στο Δία. Εκτός αυτών, επιτάφιους αγώνες τέλεσε και ο Αχιλλέας προς τιμή του νεκρού του φίλου Πάτροκλου, “τα άθλα επί Πατρόκλω”, με σειρά αγωνισμάτων στα οποία υπήρχαν και αγώνες δρόμου. Έχουμε ακόμη και τους αγώνες που οργάνωσε ο Ηρακλής μεταξύ των 5 αδελφών του στην Ολυμπία, τους Ιδαίους Δάκτυλους, καθιερώνοντας έτσι τον πρόδρομο των μετέπειτα Ολυμπιακών Αγώνων. Ο νικητής θα έπαιρνε στεφάνι από αγριελιά φτιαγμένο από τον ίδιο τον Ηρακλή.

Μια άλλη αφορμή για αγώνες δρόμου στην αρχαία εποχή ήταν και η εκλογή συζύγου για τις κόρες των ηγεμόνων η οποία κρινόταν από το αποτέλεσμα μιας τέτοιας αναμέτρησης. Αυτό έκανε ο Ικάριος , ο βασιλιάς της Σπάρτης για την κόρη του , τη γνωστή Πηνελόπη που παντρεύτηκε τον νικητή του αγώνα, Οδυσσέα, ήρωα του Τρωικού πολέμου. Αυτό έκανε και ο βασιλιάς του Άργους, Δαναός, για τις πενήντα κόρες του τις οποίες δεν μπορούσε να παντρέψει αφού είχαν δολοφονήσει τους προηγούμενους συζύγους τους. Τελικά, ύστερα από πολλούς “αγώνες” του ίδιου, κατόρθωσε να παντρέψει και τις πενήντα. Αυτό έκανε και η Αταλάντη, η φημισμένη κυνηγός , η οποία δεν επιθυμούσε να παντρευτεί και καλούσε σε αγώνα δρόμου όσους τη ζητούσαν σε γάμο που είχε σαν αποτέλεσμα γάμο ή θάνατο. Έφτασε όμως ο Ιππόμενης με τα χρυσά μήλα που του είχε χαρίσει η Αφροδίτη, έριχνε τα μήλα στο δρόμο, η Αταλάντη καθυστερούσε να τα πάρει , ενώ εκείνος προχωρούσε, κι έτσι νίκησε και παντρεύτηκε την Αταλάντη.

Κατά μια άλλη εκδοχή , αγώνες για το χέρι της Ιπποδάμειας, κόρης του βασιλιά της Πίσας, Οινόμαου, κρίνονταν με αρματοδρομίες στις οποίες ο Οινόμαος σκότωνε με δόλο όλους τους υποψήφιους μνηστήρες για να μην επαληθευθεί ο χρησμός ότι θα πέθαινε από το χέρι του γαμπρού του. Ώσπου εμφανίστηκε ο Πέλοπας, η Ιπποδάμεια τον ερωτεύθηκε, συνωμότησαν και σκότωσαν με δόλο τον πατέρα της κατά τη διάρκεια της αρματοδρομίας. Ο Πέλοπας παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια, έγινε βασιλιάς της Πίσας, έδωσε νέα λαμπρότητα στους Ολυμπιακούς Αγώνες και το όνομά του στην Πελοπόννησο. Η Ιπποδάμεια, για να ευχαριστήσει την Ήρα που την βοήθησε να παντρευτεί τον Πέλοπα, διοργάνωσε αγώνες δρόμων μεταξύ 16 γυναικών στην Ολυμπία , τα Ήραια.

Ο αγώνας δρόμου κυριάρχησε ως αθλητική αναμέτρηση σε όλο τον αρχαίο κόσμο, αφού η ταχύτητα των ποδιών ήταν το μεγαλύτερο πλεονέκτημα με το οποίο ένας νέος διακρινόταν όχι μόνο στον αθλητικό στίβο αλλά και ως πολεμιστής στον πόλεμο. Ο αγώνας δρόμου ήταν επίσης ένα αθλητικό γεγονός που έκρινε και εκτός σταδίων πολλά θέματα της καθημερινότητας. Τόση δε σημασία είχε δοθεί στο αγώνισμα ώστε αργότερα προστέθηκαν στην πορεία των Ολυμπιακών Αγώνων και άλλα αγωνίσματα δρόμων, ο δίαυλος, ο δολιχός, ο οπλίτης, για να δοθεί η ευκαιρία σε περισσότερους γοργοπόδαρους νέους να στεφθούν Ολυμπιονίκες.